De zes communicatiekanalen

Veel mensen richten zich tijdens de communicatie met name op de verbale inhoud en het gezicht van hun gesprekspartner(s), terwijl dit slechts twee van de zes communicatiekanalen zijn:

Verbale inhoud

Hiermee worden de woorden bedoeld. Door stress verhogende ladingen kunnen er veranderingen optreden, zoals:

• Ongepaste grapjes maken
• Freudiaanse verspreking, genoemd naar Sigmund Freud. Deze verspreking onthult onbedoeld wat de spreker bezighoudt

Gezicht

Gezichtsexpressies zijn soms slechts een fractie van een seconde zichtbaar. Er zijn 43 gezichtsspieren, die veel verschillende combinaties kunnen vormen. Diverse combinaties worden gelinkt aan de uiting van emoties. Voor een objectieve codering van gezichtsexpressies wordt wereldwijd het Facial Action Coding System gebruikt. 

Stem

Dit communicatiekanaal omvat het volume, de toonhoogte en kwaliteit van het stemgeluid. Het stemgeluid is cultuurspecifiek, maar binnen elke cultuur kun je verschillende variaties horen. De volgende veranderingen zijn merkbaar in stress verhogende situaties:     

• Volume wordt harder of zachter, hetgeen afwijkt van de baseline
• Toonhoogte wordt ineens hoger of lager
• Kwaliteit van de stem verandert, zoals trillen

Lichaam

De lichaamsbewegingen, zoals gebaren, manipulatoren en illustratoren, spelen een belangrijke rol in onze non-verbale communicatie. Dit kanaal wordt het vaakst verkeerd geïnterpreteerd. Bij stress kunnen onder andere de volgende veranderingen optreden:

• Manipulatoren, bijvoorbeeld wanneer iemand met een lichaamsdeel een ander lichaamsdeel aanraakt, zoals in de nek wrijven, handen wrijven, arm wrijven, gaan verzitten, met vingers of voeten tikken/tappen, pen klikken etc. 
• Spanning in het lichaam, die zich kan uiten door middel van proactieve of reactieve bewegingen, zoals plotseling armen over elkaar doen, in de stoel knijpen, naar voren/achteren bewegen, benen over elkaar of de stoel klemmen etc. 
• Oogcontact dat afwijkt van de baseline, verandering in knipperen

Interactiestijl

Bij interactiestijl kun je denken aan bijvoorbeeld hoe vloeiend iemand spreekt en hoe de pauzes worden opgevuld. En zelfs het geen antwoord geven op een vraag vertelt ons iets over de interactiestijl van die persoon. Interessante indicatoren die bij plotselinge spanning hoorbaar kunnen zijn in de interactiestijl zijn bijvoorbeeld veranderingen in:

• Pauzes tussen de woorden, doordat deze langer duren of ingevuld worden met ‘uhhh’
• Stotteren, haperen en herhaling
• Versnelling, vertraging en ritme
• Vermijden van bepaald onderwerp of directe ontkenning
• Geen concreet antwoord geven, maar algemeen of gericht op slechts een deel van het verhaal

Psychofysiologie

Tot de psychofysiologie behoren de ademhaling, bloeddruk, hartslag, transpiratie, spijsvertering en het vergroten/verkleinen van de pupillen. Stress verhogende situaties kunnen ervoor zorgen dat er veranderingen optreden in het lichaam. Deze veranderingen zijn niet of nauwelijk bewust te manipuleren en uiten zich als volgt:

• Transpiratie (vingertoppen, handen, voorhoofd, oksels)
• Verhoogde hartslag
• Stijgende lichaamstemperatuur, waardoor iemand bijvoorbeeld gaat blozen
• Versnelde ademhaling of juist inhouden van de adem
• Verhoogde bloeddruk, die te zien is aan de halsslagader
• Spijsvertering, waardoor bijvoorbeeld een droge mond (vaker slikken) ontstaat

Ingrid de Jong en Marjon Kuipers
Uit TraumaTrainingen